Facylitacja czy hamowanie społeczne – wpływ publiki na występ sportowy
Jak to się stało, że psychologia sportu zaistniała w świecie naukowym? Może być to niemałym zaskoczeniem, albowiem początki psychologii sportu sięgają końca XIX wieku, a dokładnie 1898 roku, kiedy to Norman Triplett zaobserwował pewną tendencję występującą wśród kolarzy: gdy jadą oni sami, czas, w którym pokonują określony odcinek jest dłuższy niż w sytuacji, w której ten sam odcinek pokonaliby w towarzystwie innego zawodnika. Zjawisko to określa się mianem facylitacji społecznej i oznacza pozytywny wpływ, który osoby obserwujące dane zachowanie mają na skuteczność wykonania tegoż zadania. W tym miejscu warto zaznaczyć, iż współcześnie eksperyment Tripletta doczekał się krytycznej analizy, uważa się, że wnioski, wyciągnięte z obserwacji badacza, stanowią nadinterpretację. Niemniej jednak, późniejsze badania potwierdziły realność zjawiska facylitacji, dostarczając rzetelnych i empirycznych danych.
Facylitacja czy hamowanie społeczne?
Oczywiście sytuacja nie jest dwuwymiarowa. Obserwacja zachowania nie zawsze będzie skutkować wzrostem skuteczności wykonania. Istnieją pewne kryteria sytuacyjne, które będą stanowić o tym, czy wystąpi zjawisko facylitacji, czy może efekt przeciwny, jakim jest hamowanie społeczne. Facylitacja będzie miała miejsce podczas wykonywania zadania łatwego, automatycznego, które nie wymaga przetwarzania dużej ilości informacji. Czemu tak się dzieje? Jak się okazuje, obecność innych wpływa na zawężenie pola uwagi, przez co zadania, które mamy stosunkowo dobrze opanowane, będą wykonywane jeszcze efektywniej w obecności innych. Natomiast gdy sytuacja jest nowa, a zadanie wymagające, obecność innych sprawia, że nasze wykonanie pogarsza się.
Trening czyni mistrza zyskuje nowe znaczenie? Powtarzanie nowych elementów sprawia, że wykonujemy je coraz sprawniej, stopniowo wkładamy w nie mniej wysiłku poznawczego, aż ostatecznie czynność staje się automatyczna, co charakteryzuje tak zwane flow w wykonaniu sportowym. W momencie, w którym sportowiec uświadamia sobie ciągłość danego procesu, jego występ staje się mniej efektywny, a liczba popełnianych błędów rośnie.
Facylitacja społeczna a niewspierająca publiczność
Przychodzą zawody, mamy wytrenowanego sportowca, ogromną publikę, tysiące kibiców na widowni. Teoretycznie, zadanie dla zawodnika wydaje się być łatwe – wystarczy powtórzyć, to co już niejednokrotnie wykonywało się podczas treningu, a więc pełen automatyzm, działanie na podstawie pamięci mięśniowej, facylitacja jest więc tutaj nieunikniona. Czy jednak na pewno?
Oczywiście istnieje wiele zmiennych osobowościowych i sytuacyjnych, które mają wpływ na wykonanie. Rozpatrywanie startu w tak uproszczonym schemacie byłoby absurdalne. Istnieją natomiast badania, które ukazują sam psychospołeczny wpływ, jaki publiczność ma na zawodników. Wyniki przeprowadzonego eksperymentu wskazują na to, iż występ przed wrogą, niewspierającą publicznością (najczęściej występ w mieście przeciwnika) skutkuje poprawą wykonania, podczas gdy rozgrywka mająca miejsce przed publicznością wspierającą to wykonanie pogarsza (badania Butler, Baumeister, 1998). Niespodziewane, prawda?
Powodem tej zależności może być wzrost świadomości, wynikający z nadmiernej ostrożności z jaką zawodnicy wykonują zadania przed publicznością wspierającą. Ten zanik automatyzmu prowadzi do zwiększenia częstotliwości popełnianych błędów. Wzrost świadomości w wykonaniu może wynikać z obawy przed przegraną, która okazuje się być silniejsza podczas występu przed własnymi kibicami. Przegrana w takim środowisku może oznaczać wycofanie wsparcia kibiców i ich rozczarowanie, co niewątpliwie ma swoje późniejsze konsekwencje, zarówno psychologiczne, jak i fizyczne, czy zawodowe (takie jak np. brak sponsorów i wsparcia finansowego).
Wpływ czynników osobowościowych na facylitację społeczną
Oczywiście taki opis wpływu publiczności jest schematem statystycznym, więc ukazuje pewne prawdopodobieństwo, tendencję, która pojawia się w populacji. Nie jest to niepodważalna reguła. Wpływ publiczności na występ zawodnika reguluje wiele innych zmiennych, między innymi czynniki osobowościowe oraz postawy. Badania potwierdzają dość intuicyjne przekonanie, że osoby, które przejawiają narcystyczne cechy osobowości, będą skuteczniej radzić sobie z presją wspierającej publiczności, jednak aby taka tendencja zachodziła, narcystyczność musi iść w parze z faktycznymi umiejętnościami, ponieważ podczas występu przed wspierającymi kibicami, osoby narcystyczne będą skłonne przeceniać własne zdolności, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem porażki.
Ze startem przy silnym dopingu równie dobrze będą radzić sobie osoby z wysoką samooceną, które w obliczu presji zachowują umiejętność automatycznego wykonania zadania. Oczywiście oprócz zmiennych osobowościowych, na efektywność występu będzie także wpływało indywidualne doświadczenie sportowca. Jeżeli zawodnik doświadczył wycofania wsparcia w obliczu porażki, prawdopodobieństwo pogorszenia wykonania rośnie. Trudno więc wskazać na generalność i niezmienność wpływu, jaki publiczność będzie wywierać na danego sportowca.
Drodzy kibice! Jak zapewne łatwo wywnioskować, Wasz wpływ na występ zawodnika jest bez wątpienia znaczący. Warto o tym pamiętać nie tylko w momentach sukcesu, lecz także, a może nawet przede wszystkim, w przypadku porażki, która sama w sobie jest wyjątkowo ciężkim doświadczeniem dla sportowca. Konsekwentne wsparcie i doping niewątpliwie będą pozytywnie rezonowały na rozwój zawodowy zawodnika.
Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Źródła: 1. Butler, J. L., & Baumeister, R. F. (1998). The trouble with friendly faces: skilled performance with a supportive audience. Journal of personality and social psychology, 75(5), 1213. 2. Łuszczyńska, A. (2014). Psychologia sportu i aktywności fizycznej: zagadnienia kliniczne. Wydawnictwo Naukowe PWN.
