Kiedy jedzenie staje się wrogiem. O problemie zaburzeń odżywiania w sporcie
Sposób, w jaki wykonujesz daną czynność, jak szybki jesteś, jak bardzo wytrzymały – to wszystko w niemałym stopniu zależy od Twojej diety. Znaczenie ma bowiem, ile energii dostarczasz swojemu organizmowi i pod jaką postacią.
Nie bez powodu sztab szkoleniowy coraz cześciej zasilają specjaliści, którzy w zindywidualizowany sposób dokładnie rozpisują Twoje zapotrzebowanie. Problem jednak pojawia się w momencie, gdy jedzenie przestaje pełnić swoją podstawową funkcję, a staje się kluczowym środkiem do osiągnięcia sportowych celów.
Sport wyczynowy jako czynnik ryzyka
Wyniki badań wskazują, że uprawianie sportu wyczynowego stanowi czynnik ryzyka, związany ze zwiększoną częstotliwością występowania zaburzeń odżywiania.
Jednym z bardziej drastycznych przypadków, który obrazuje powagę tego zjawiska, a który również zmusił federacje sportowe do konfrontacji z problemem, była śmierć 22-letniej gimnastyczki Christy Henrich, która w swoich ostatnich dniach ważyła około 25 kilogramów, co wynikało z wieloletniej walki z anoreksją oraz bulimią.
Istnieje przekonanie, że odsetek sportowców, którzy zmagają się z zaburzeniami odżywiania, stale rośnie. Tendencja ta jest szczególnie widoczna wśród dyscyplin, w których smukłość ma swoje przełożenie na osiągane wyniki. Do takich sportów można zaliczyć właśnie gimnastykę, łyżwiarstwo figurowe czy balet, gdzie aspekt estetyczny jest brany pod uwagę przy ocenie występu.
Kolejną kategorią sportów zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń odżywiania, są klasyfikacje wytrzymałościowe, takie jak bieganie długodystansowe, ponieważ optymalna sylwetka związana jest z wydolnością organizmu. Problematyczne są także dyscypliny kategorii wagowej, gdzie określona masa ciała przekłada się na odpowiednią klasyfikację.
Klasyfikacja zaburzeń odżywiania
Przestrzeganie pewnej diety w sporcie wyczynowym jest powszechną, a często również konieczną praktyką. Nie budzi to żadnych wątpliwości. Kiedy natomiast pojawia się problem, jak go zauważyć i czemu jest tak niebezpieczny w środowisku sportowym?
Wśród zaburzeń odżywiania, można wyróżnić trzy główne postacie:
anoreksję,
bulimię,
inne, które nie spełniają kryteriów ani anoreksji ani bulimii.
Pierwszym i najbardziej powszechnym problemem jest anorexia nervosa, która charakteryzuje się lękiem przed przybraniem lub utrzymaniem masy, która byłaby w normie dla danego wieku oraz płci. Z anoreksją związane jest także zaburzenie percepcji kształtu i wyglądu własnego ciała, co ma ogromny wpływ na samoocenę.
Bulimia ma stosunkowo podobne podłoże psychologiczne i również związana jest z lękiem przed przybraniem masy. Od anoreksji różni ją obecność epizodów objadania się i związanymi z tym zachowaniami kompensacyjnymi, takimi jak wywoływanie wymiotów, głodzenie się lub intensywne ćwiczenia fizyczne.
Te podstawowe zaburzenia, w sporcie przyjmują często nieco zmodyfikowaną charakterystykę. Przykładem może być anoreksja atletyczna, gdzie podstawową różnicą między anoreksją stanowi motywacja dotycząca potrzeby zachowania niskiej masy ciała. Przyczyną anoreksji atletycznej jest bowiem chęć osiągania lepszych wyników sportowych.
Podobnie sytuacja wygląda z bulimią. Badania wskazują, że kobiety, które są zaangażowane w sport wyczynowy w porównaniu z kobietami uprawiającymi sport rekreacyjnie, stosują głodówki i przeczyszczanie się ze względu na pragnienie osiągnięcia wysokich wyników sportowych. Oczywiście ma to przełożenie głównie na sporty wysokiego ryzyka w zakresie zaburzeń odżywiania. Charakterystyczną dysfunkcją, która pojawia się w społeczności zawodniczek jest tak zwana triada atletyczna. W wyniku restrykcyjnego odżywiania się, dochodzi do braku miesiączkowania oraz wystąpienia osteoporozy.
Powszechność występowania zaburzeń odżywiania w sporcie
Przyjrzyjmy się więc, jak powszechne jest występowanie zaburzeń odżywiania w sporcie.
W badaniach Brooksa-Gunna dokonano porównania baletnic, pływaczek, łyżwiarek figurowych i kobiet nieuprawiających sportu. Analizowano masę ciała i możliwość występowania potencjalnych zaburzeń odżywiania. Okazało się, że baletnice i łyżwiarki figurowe są smuklejsze, mają niższy wskaźnik BMI, a także opóźnione pojawienie się pierwszej miesiączki. Ponadto wykazały więcej objawów związanych z zaburzeniami odżywiania w porównaniu z pływaczkami i kobietami nieuprawiającymi sportu.
Analiza wyników kolejnych badań przeprowadzonych na gimnatyczkach przez Rosen i Hough, wskazała, że 25% uczestniczek przyznało się do wywoływania wymiotów. Co wydaje się być szczególnie istotne, to fakt, że 2/3 grupy badanej wskazało swojego trenera jako osobę, przez którą zdecydowały się na wprowadzenie restrykcyjnej diety. Tyle samo gimnastyczek przyznało, że to właśnie trener kazał im schudnąć.
Jednak nie tylko kobiety wykazują problemy na tle odżywiania. Badania Steen i McKenny, które zostały przeprowadzone na 42 zapaśnikach wskazały, że prawie wszyscy zawodnicy przestrzegali restrykcyjnej diety, 5% z nich zażywało środki przeczyszczające, 5% diuretyki, a aż 11% przyznało się do wywoływania wymiotów.
Mimo iż większość badań poświęcona jest sportom z grupy zagrożenia, to nie stanowią one jedynego obszaru, w którym niebezpieczeństwo zaburzeń odżywiania istnieje. Ponadto warto zaznaczyć, że osoby, zmagające się z problemami na tle żywieniowym, bardzo często cierpią na współwystępujące zaburzenia psychiczne, do których mogą należeć depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia na tle lękowym oraz nadużywanie substancji szkodliwych.
Symptomy wskazujące na występowanie zaburzeń odżywiania
Jakie mogą być objawy alarmujące, które wskazują na potencjalne zagrożenie wystąpienia zaburzeń odżywiania?
Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na stosowaną dietę. Bardzo często można zauważyć dwie skrajności:
nadmierną restrykcję,
kompulsywne objadanie się, które nie skutkuje przybraniem na wadze.
Często pojawiają się także nadmierne ćwiczenia, nie stanowiące części planu treningowego. Występuje poczucie winy po spożytym posiłku, a także lęk przed jedzeniem w miejscach publicznych, czy tendencja do gromadzenia jedzenia i częstego sprawdzania wagi. Pojawiają się także poznawcze problemy związane z obrazem własnego ciała, które będą się objawiały przekonaniem o nadwadze, przy braku faktycznych przesłanek ku temu.
Jak zapobiegać wystąpieniu zaburzeń odżywiania w Twojej drużynie
Ważne jest, aby nie czuć się bezradnym w obliczu tego problemu. Poniżej przedstawiam kilka wskazówek dla trenerów, jak adresować temat zaburzeń odżywiania i jak radzić sobie, gdy problem się pojawi:
Bądź świadomy symptomów zaburzeń odżywiania.
Skonsultuj się z dietetykiem sportowym w celu wprowadzenia odpowiedniej diety dla zawodników.
Zmniejsz znaczenie diety: bądź świadomy, w jaki sposób komunikujesz zagadnienia związane z dietą i występem sportowym. Skup się na sposobach, dzięki którym zawodnicy mogą poprawić swoje wyniki, a które nie odnoszą się do diety.
Prowadź otwartą komunikację z zawodnikami na temat odżywiania, wytłumacz jak dobra dieta zmniejsza ryzyko wystąpienia kontuzji.
Wskaż, że skład ciała i ilość wymaganego treningu są różne u poszczególnych sportowców.
Sprawdzaj zawodników przed rozpoczęciem sezonu w celu identyfikacji czynników ryzyka, najlepiej za pomocą rzetelnego testu.
Upewnij się, że cały sztab szkoleniowy jest zaznajomiony z objawami, które mogą wskazywać na zaburzone odżywianie.
Zapoznaj się z protokołem odnoszącym się do zapewnienia pomocy zawodnikom w zakresie odżywiania i diety w instytucji, w której pracujesz.
Zachęcaj zawodnika do szukania pomocy w specjalistycznych placówkach w przypadku zmagania się z problemami na tle psychicznym.
Wraz ze sztabem szkoleniowym stwórzcie plan postępowania w przypadku identyfikacji zawodnika z potencjalnym problemem na tle odżywiania.
Są to stosunkowo łatwe do zrealizowania działania, które nie tylko mogą mieć pozytywny wpływ na relację między zawodnikiem a trenerem, lecz mogą także przyczynić się do wczesnej identyfikacji problemów związanych z odżywianiem, umożliwiając tym samym wprowadzenie szybkiej interwencji.
Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Źródła: 1. Joy, E., Kussman, A., & Nattiv, A. (2016). 2016 update on eating disorders in athletes: A comprehensive narrative review with a focus on clinical assessment and management. British journal of sports medicine, 50(3), 154-162. 2. Łuszczyńska, A. (2014). Psychologia sportu i aktywności fizycznej: zagadnienia kliniczne. Wydawnictwo Naukowe PWN.
