Kiedy pasja staje się ciężarem, czyli o wypaleniu w sporcie

Jak niektórzy mogą wiedzieć, zmagałem się z moim zdrowiem psychicznym w ciągu ostatnich kilku lat i uważam, że ważne jest być w tej sprawie szczerym. Jestem zmęczony, nie jestem sobą i nie cieszę się sportem tak, jak robiłem to przez ostatnią dekadę. Niektórzy mogą to nazwać wypaleniem zawodowym; ja po prostu wiem, że w ciągu ostatnich kilku lat nie otrzymałem odpowiedzi, których szukałem. Dzięki pomocy teraz wiem, jak mogę zająć się tym brakiem równowagi w moim życiu.

Takie słowa mogliśmy niedawno przeczytać na Instagramie Adama Peaty’ego – trzykrotnego mistrza olimpijskiego, wielokrotnego mistrza świata i mistrza Europy w pływaniu.

W głowach wielu osób po przeczytaniu takiego komunikatu pojawia się dysonans, pewna niezgodność pomiędzy wyobrażeniem zawodnika, który odnosi nieprawdopodobne sukcesy, a rzeczywistością, wskazującą na to, że najwybitniejsi sportowcy to także ludzie.

Wyobraź sobie, że masz na koncie ogromne sukcesy, sławę, jesteś tym najlepszym. Jaką drogę musiałeś pokonać, żeby znaleźć się na tym miejscu? I co w rzeczywistości się z tym wiąże? Pozyskiwanie sponsorów, media, wywiady, fani, a w tym wszystkim może i rodzina, nauka i te wykańczające treningi. Sport sam w sobie i to, co w nim najbardziej kochałeś, zaczynają odgrywać drugoplanową rolę. Pojawia się presja, frustracja, nagle dzień sam w sobie zaczyna być wyzwaniem.

Jedną z konsekwencji takiego trybu funkcjonowania jest tak zwane wypalenie, czyli stan emocjonalnego, psychicznego i fizycznego wyczerpania spowodowanego przeciążeniem i stresem związanym z uczestnictwem w sporcie.

Czynniki ryzyka wypalenia wśród sportowców

Wypalenie w sporcie jest zjawiskiem wieloczynnikowym, znacząco zależnym od indywidualnego kontekstu sportowego i życiowego. Niemniej jednak, możemy wyróżnić aspekty, które stanowią o zwiększonym ryzyku jego wystąpienia. Przede wszystkim są to wysokie wymagania i presja wyników, które wynikają z otoczenia: sponsorów, trenerów, bliskich. Wiążą się także z oczekiwaniami, które masz wobec samego siebie i które często wynikają z nieadaptacyjnego perfekcjonizmu.

Kolejny aspekt związany jest z intensywnością i częstotliwością treningów. Przeciążenie organizmu, brak odpowiedniej regeneracji i nadmierna ilość rywalizacji ostatecznie będą prowadzić do spadku wydolności fizycznej i psychicznej, co może skutkować wypaleniem.

Nie mniej ważna okazuje się być wcześniej wspomniana równowaga między życiem prywatnym i zawodowym. Zaniedbanie życia społecznego, rekreacji, czy odpoczynku może prowadzić do chronicznego stresu, znużenia i braku regeneracji organizmu.

Istotne są także relacje interpersonalne i wsparcie, otrzymywane od otoczenia. Brak poczucia przynależności do zespołu czy społeczności sportowej mogą być czynnikami ryzyka wypalenia w sporcie.

Dodatkowo, brak autonomii i wpływu na treningi, czy rywalizację mogą skutkować frustracją, bezsilnością i utratą motywacji, tym samy prowadząc do wystąpienia wypalenia.

 Oprócz czynników zewnętrznych, sytuacyjnych, równie ważne okazują się aspekty związane z osobowością. Badania wskazują, że cechy takie jak perfekcjonizm, wysoka samoocena, nadmierne zaangażowanie emocjonalne w sport i wysoka konkurencyjność, mogą być czynnikami predysponującymi do wypalenia (Raedeke, T. D., & Smith, A. L. 2004).

Jak objawia się wypalenie?

Wiele z tych czynników stanowi sportową codzienność. Niejednokrotnie ich oddziaływanie wpływa na Twoje samopoczucie, poziom motywacji, czy pewność siebie. I bez wątpienia jest to nieodłączną zależnością, która ma znaczenie w procesie kształtowania sportowej tożsamości i odporności. Jednak wszystko ma swoje granice, a nasza psychika nie przepada za skrajnościami i często informuje nas, kiedy norma została przekroczona. Jak objawia się wypalenie?

Przede wszystkim możemy obserwować zjawisko wyczerpania emocjonalnego, które wiąże się z odczuwaniem silnego zmęczenia, spadkiem energii, wycofaniem, czy znużeniem związanym z treningami i rywalizacją.

Przy wypaleniu może pojawić się także zjawisko depersonalizacji, objawiające się zwiększonym dystansem wobec siebie, zespołu i trenera. Wzrasta poziom krytyczności, cynizmu, pojawia się zobojętnienie dotyczące zarówno siebie, własnych osiągnięć, a także innych osób i ich wkładu w sportowy rozwój.

Wypalenie wyraźnie oddziałuje na stany emocjonalne i wpływa na częstsze zmagania z przygnębieniem, apatią, lękiem, czy drażliwością. Negatywnie wpływa na poziom motywacji i zaangażowania, a także na poczucie sensu i zaradności, często skutkując wycofaniem i rezygnacją ze sportu.

Oprócz zmian emocjonalnych, pojawiają się także zmiany behawioralne, które moga wiązać się z zaniedbywaniem treningów, pozasportowych interakcji i aktywności, czy mniejszą chęcią do startowania w zawodach. Do tego mogą pojawić się zaburzenia związane ze snem, takie jak bezsenność, co oczywiście potęguje poczucie zmęczenia i negatywnie wpływa na regenerację.

Ważne są także zmiany psychosomatyczne, których występowania nie wszyscy mogą być świadomi. Psychosomatyka określa zależność między czynnikami emocjonalnymi, psychologicznymi, społecznymi i zdrowiem fizycznym. Wypalenie może więc objawiać się również w postaci częstszych bólów głowy, problemów żołądkowych, czy spadku odporności organizmu.

Jak nie dopuścić do wypalenia w sporcie

Jak więc nie dopuścić do wypalenia? Wystarczy unikać stresu, angażować się w aktywności pozasportowe i przede wszystkim pamiętać o regeneracji i odpoczynku. Jeśli próbowałeś już wdrożyć takie zalecenia, to doskonale wiesz, że wcale nie jest to takie proste. Warto więc zacząć od podstaw.

Wiedząc już, jakie czynniki predysponują do wypalenia w sporcie, zacznij bardziej świadomie monitorować swoje treningi i aktywność pozasportową. Pamiętaj, że nawet jeśli aktualnie możesz działać na najwyższym poziomie efektywności przez cały dzień, przy braku odpoczynku, taki stan nie będzie trwał wiecznie, a przeciążenie organizmu jest nieuniknione. Jak skutecznie monitorować swój dzień, nastrój, zaangażowanie treningowe? Prowadząc dziennik. Wielu taki pomysł wprowadza natychmiastowo w stan dyskomfortu, jednak Twój dziennik może sprowadzać się wyłącznie do spisywania konkretnych faktów, Twojego planu dnia i oceny nastroju, czy poziomu zadowolenia z treningu. Taka forma kontroli zwiększy Twoją samoświadomość, a także pozwoli na odpowiednio szybką reakcję, kiedy pojawią się niepokojące sygnały.

Jak w Twoim grafiku znaleźć dodatkową przestrzeń na regeneracją lub pozasportową aktywność? Zadanie niewątpliwie jest trudne. Problem jednak może leżeć w nieadekwatnym zarządaniu sobą w czasie. I tutaj równie przydatny jest monitoring w postaci dziennika. Zapisuj, na co poświęcasz swój czas w ciągu dnia. Możesz być zaskoczony, jak duża jego część jest dedykowana social mediom, czy aktywnościom, których nie byłeś specjalnie świadomy. Dzięki identyfikacji największych dystraktorów, będziesz mógł rozpocząć pracę nad ich eliminacją, a czas, który zyskasz możesz przeznaczyć na potrzebną regenerację, aktywność pozasportową lub życie towarzyskie, zachowując tym samym konieczną różnorodność w Twojej sportowej rutynie.

Mówiąc o życiu towarzyskim. Wsparcie społeczne odgrywa nieocenioną rolę w prewencji wypalenia w sporcie. Szcególnie znaczące okazuje się być wsparcie emocjonalne (Duncan S.C., et al., 2005), którego źródłem jest rodzina oraz przyjaciele, a także zespół i trener. Dzięki ekspresji swoich zmagań oraz otrzymywaniu informacji zwrotnej, możliwa jest nauka adaptacyjnych strategii radzenia sobie z trudnymi emocjami, co niewątpliwie minimalizuje efekt wewnętrznego gromadzenia się frustracji, wynikającej z przytłaczającego zakresu obowiązków i wysiłku.

Warto podkreślić również znaczenie snu jako czynnika minimalizującego prawdopodobieństwo doświadczenia wypalenia. Sen stanowi podstawę regeneracji nie tylko mięśniowej, lecz także psychologicznej. Podczas snu obniża się poziom kortyzolu w organizmie – hormonu stresu, co może prowadzić do zmieniejszenia napięcia. Dodatkowo, sen wpływa na poprawę funkcjonowania procesów poznawczych, takich jak uwaga, koncentracja, pamięć i zdolność podejmowania decyzji. Odpowiednia ilość snu pozwala na optymalne działanie mózgu, co może przyczynić się do poprawy wydajności intelektualnej, a także do zmniejszenia ryzyka błędów i pomyłek związanych z przeciążeniem psychicznym.

Wypalenie zawodowe w kontekście sportowym ciągle budzi zaskoczenie. Przecież ciężka praca, wysiłek, treningi, stres i rywalizacja to elementy sportowej codzienności, każdy zawodnik powinnien mieć wbudowaną odporność na ich oddziaływanie. W opini publicznej panuje przekonanie, że sportowiec to nadczłowiek, który nie poddaje się wpływom naturalnych procesów psycholologicznych. Jest to nieprawdą, a uwzględniając tryb funkcjonowania i sportowe środowisko, wypalenie zawodowe stanowi poważne zagrożenie, dlatego warto kształtować świadomość i edukować, aby przeciwdziałać.

Jeśli czytając ten artykuł, odniosłeś wrażenie, że problem może dotyczyć Ciebie – napisz lub umów spotkanie. Wspólnie wypracujemy narzędzia, które pomogą Ci zaadresować problem.

Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.

Współpraca

Źródła:

1. Raedeke, T. D., & Smith, A. L. (2004). Coping resources and athlete burnout: An examination of stress mediated and moderation hypotheses. Journal of Sport and Exercise Psychology, 26(4), 525-541.
2. Duncan, S. C., Duncan, T. E., & Strycker, L. A. (2005). Sources and types of social support in youth physical activity. Health psychology, 24(1), 3,