Nowa mentalność zwycięzcy – odporność psychiczna w sporcie
No pain, no gain.
Bez bólu nie ma zwycięstwa. Trening kosztuje wiele wyrzeczeń, wysiłku, poświęceń. Zawody wiążą się ze stresem, często porażką, rozczarowaniem, a za mentalność zwycięzcy uznaje się dążenie do wygranej za wszelką cenę. To krzywdzące, powszechne przekonanie niejednokrotnie skutkuje poważnymi kontuzjami, przedwczesną rezygnacją ze sportu, a także zaburzeniami na tle psychicznym. Czas na zmianę stereotypu współczesnego sportowca oraz zbudowanie zdrowej postawy względem współzawodnictwa popularyzując koncept odporności psychicznej.
Czym jest odporność psychiczna?
Odporność psychiczną określa się na wiele sposobów. W literaturze można spotkać się z takimi sformułowaniami jak wytrzymałość mentalna, siła psychiczna (mental toughness), czy sprężystość psychiczna (resilience). Są to koncepty silnie związane z odpornością psychiczną, ważny jest jednak fakt, że nie są one równoznaczne.
W przypadku odporności psychicznej, większy nacisk kładzie się na możliwość skutecznego dążenia do realizacji wyznaczonych celów, mimo istniejącej presji. Odporność psychiczna jest więc niczym innym, jak psychologicznym zasobem, plastyczną cechą naszej osobowości, która umożliwia zawodnikom zainicjowanie i utrzymanie zorientowanych na cel wysiłków, prowadzących do osiągnięcia optymalnego poziomu pobudzenia podczas występu sportowego, któremu często towarzyszą liczne stresory o zróżnicowanym czasie trwania, frekwencji i intensywności. Jest to jedna z najistotniejszych charakterystyk psychologicznych, które mają wpływ na wynik występu sportowego.
Jak kształtować odporność psychiczną?
Odporność psychiczna jest stosunkowo często badanym konceptem w psychologii sportu i dobrą wiadomością jest fakt, że jest to umiejętność, nad którą można pracować i którą można wzmacniać. Mimo iż w pewnym stopniu jest ona warunkowana genetycznie, to stanowi także rezultat pracy wykonanej podczas treningu mentalnego.
Aby więc wzmocnić jej poziom, zawodnicy powinni doskonalić takie umiejętności jak relaksacja, wyobrażenia, koncentracja, pewność siebie, kontrola lęku i emocji, co mogą osiągnąć dzięki medytacji, technikom oddechowym, treningowi uważności czy treningowi wyobrażeniowemu.
Jak zostało wspominanie, odporność psychiczna jest pewną umiejętnością, a więc jej rozwój będzie zależał także od otoczenia zawodnika. Duże znaczenie ma uzyskiwane od rodziny i bliskich wsparcie emocjonalne, transparentna komunikacja z trenerem, a także relacje w grupie treningowej.
Elementy składowe odporności psychicznej
W celu uzyskania lepszego zrozumienia elementów składowych odporności psychicznej, przeprowadzono wiele badań, dzięki którym jesteśmy w stanie wyróżnić jej podstawowe aspekty. Zgodnie z modelem 4C Petera Clough?a oraz Keitha Earle?a, odporność psychiczna ma cztery elementy składowe: wyzwanie (Challenge), pewność siebie (Confidence), zaangażowanie (Commitment) oraz poczucie wpływu (Control).
Wyzwanie
Autorzy teorii określają wyzwanie jako każde działanie lub wydarzenie, które postrzegamy jako odstępstwo od normy i które wymaga od nas elastyczności (Strycharczyk, Clough, 2018). Co to oznacza dla sportowców?
Zawody, trening wymagają od zawodnika ciągłych zmian, dostosowywania się i przekraczania własnych stref komfortu w zakresie fizycznym i psychicznym. Można wyróżnić więc dwa skrajne podejścia do wyzwania na jednym kontinuum.
Pierwsze będzie charakteryzowało osoby, które niechętnie odnoszą się do zmian, będą odbierać je jako zagrożenie. Ryzyko wiąże się dla nich z porażką, nowe sytuacje są onieśmielające, a rywalizacja wywołuje stres.
Osoby na drugim końcu traktują wyzwanie jako szansę, możliwość rozwoju, są ryzykantami, poszukują aktywnie nowych możliwości. Porażka jest dla nich lekcją, z której wyciągają aplikacyjne wnioski.
Oczywiście, jak z każdymi skrajnościami, żaden z biegunów nie jest idealnym zestawem cech, jednak wydaje się oczywiste, że w sporcie, lepiej funkcjonować będą osoby bliżej drugiego bieguna.
Pewność siebie
Pewność siebie jest bogatym konceptem, który wiąże się z poczuciem własnej skuteczności, przekonaniem, że jest się w stanie sprostać danemu wyzwaniu, że posiada się odpowiednie umiejętności, aby nie tylko wykonać zadanie, ale także wykonać je na wysokim poziomie.
Pewność siebie również można zobrazować na dwóch skrajnościach, gdzie pierwszy będzie związany z niską samooceną, brakiem uznania względem własnych zdolności, a także z trudnościami związanymi z radzeniem sobie z niepowodzeniami, podczas gdy drugi biegun będzie graniczył z arogancją, sportowym cwaniactwem.
Cechą pożądaną będzie tak zwany złoty środek, który można określić jako zaufanie wobec własnych umiejętności, także w obliczu niepowodzenia, umiejętność wyciągania wniosków i zachowanie stabilnego przekonania co do swojej wartości. Adekwatna pewność siebie w sporcie będzie wiązała się także z pozytywnym nastawieniem do rywalizacji. Dla pewnych siebie osób jest to ekscytujące wydarzenie, podczas którego mogą zaprezentować własne zdolności.
Zaangażowanie
Zaangażowanie będzie określało stabilne i konsekwentne dążenie do wyznaczonych celów. Sport bez wątpienia jest wymagającym zajęciem, gdzie realizacja własnych postanowień, dyscyplina i wytrwałość mają ogromne znaczenie.
Zaangażowanie określa z jaką skutecznością i jak długo będziemy w stanie realizować dane założenie. Osoby zaangażowane będą optymistycznie nastawione względem wyzwań, które dla nich są okazją do sprawdzenia własnych umiejętności i określenia etapu, na którym są przy realizacji danego założenia. Będą konsekwentnie wykonywały zadania wymagające i nudne, nawet w obliczu przeciwności.
Kontrola
Ostatnim aspektem odporności psychicznej jest kontrola, która będzie odnosiła się do dwóch aspektów:
emocjonalnego
sytuacyjnego.
Kontrola emocji oznacza umiejętność zarządzania własnym afektem – to Ty decydujesz ile informacji chcesz ujawnić przeciwnikowi. Ważne jest jednak podkreślenie, że kontrola emocji nie jest równoznaczna z ich tłumieniem. Wręcz przeciwnie. Zawodnik powinien posiadać umiejętność przeżywania i procesowania własnych stanów emocjonalnych w celu zachowania dobrostanu psychicznego.
Aspekt sytuacyjny odnosi się do świadomości, co leży w zasięgu naszej kontroli, a co jest poza nią. Zawodnicy mają tendencję do skupiania się na elementach, które nie są zależne od nich: niekorzystna pogoda, jakość sprzętu, poziom rywali. Zawodnik z wysokim poczuciem kontroli sytuacyjnej potrafi odróżnić aspekty zależne i niezależna od niego, jest w stanie pracować nad elementami, które ma możliwość doskonalić i zignorować te, na które nie ma wpływu.
Co warto zapamiętać o odporności psychicznej? Głównym przesłaniem jest tutaj bez wątpienia fakt, że jest to zasób, który podlega naszemu oddziaływaniu, który jesteśmy w stanie wzmacniać i doskonalić dzięki treningowi mentalnemu. Odporność psychiczna pozwala na efektywniejszy występ sportowy, a także na zachowanie równowagi między życiem zawodowym i prywatnym, co w dzisiejszych czasach wydaje się być szczególnie istotne.
Chciałbyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Clough, P., & Strycharczyk, D. (2018). Mental toughness and its role in the development of young people. In Coaching in Education (pp. 75-91). Routledge.
Levy, A. R., Polman, R. C., Clough, P. J., Marchant, D. C., & Earle, K. (2006). Mental toughness as a determinant of beliefs, pain, and adherence in sport injury rehabilitation. Journal of Sport Rehabilitation, 15(3), 245-254.
