Sprawność w innym wymiarze – kariera sportowa zawodników z niepełnosprawnością
Jestem normalną osobą, tylko znacznie mniejszą. Radzę sobie z tym. Każdy powinien to robić. Żyje się tylko raz, i trzeba cieszyć się życiem, wychodzić i osiągać to, czego się pragnie.- Ellie Simmonds, mistrzyni paraolimpijska.
Sportowe cele zawodników oscylują wokół osiągnięcia mistrzostwa. Dla każdego to pojęcie może mieć indywidualne znaczenie, personalny i niepowtarzalny wymiar, jednak w obiektywnym ujęciu, mistrzostwo będzie oznaczało osiągnięcie wyniku z górnego pułapu możliwości sportowca, przy zachowaniu umiejętności jego wielokrotnego powtórzenia. Cel ten bez wątpienia przyświeca każdemu atlecie, a dzięki licznym badaniom, literaturze psychologicznej, jak i perspektywie praktyków psychologii sportu, możemy lepiej zrozumieć, jak to dążenie prezentuje się w grupie zawodników z niepełnosprawnością.
Aktywność fizyczna jako forma rehabilitacji
Aktywność fizyczna wśród osób z niepełnosprawnością stanowi istotny aspekt rehabilitacji i powrotu do zdrowia. Sama rehabilitacja ma walor kompensujący skutki niepełnosprawności, przeciwdziała powikłaniom wynikającym z dysfunkcji niesprawnych narządów, dzięki czemu poprawia się ogólna wydolność organizmu. Aktywność sportowa dostarcza wielu różnorodnych bodźców, co skutkuje aktywizowaniem rezerw fizycznych i psychospołecznych.
Oczywiście rehabilitacja odgrywa także dużą rolę w psychicznym przystosowaniu się do nowej sytuacji, jaką jest nabyta niepełnosprawność. Dzięki oddziaływaniom rehabilitacyjnym, możliwe jest szybsze odzyskanie samodzielności, wzmocnienie poczucia własnej skuteczności oraz efektywniejsze ukształtowanie motywacji do podejmowania nowych wyzwań. Bardzo często właśnie rehabilitacja stanowi pierwszy krok do rozpoczęcia zawodniczej kariery.
Dostosowanie do niepełnosprawności u osób uprawiających i nieuprawiających sport
To, jak istotna wydaje się być rehabilitacja i aktywność fizyczna wśród osób z niepełnosprawnością, obrazują liczne badania, które analizują proces dostosowania się do nowej sytuacji, jaką jest niepełnosprawność u osób aktywnych i tych nieuprawiających sportu.
I tak też można zaobserwować, iż wzrost sprawności ciała, który wynika z aktywności fizycznej, pozytywnie wpływa na poczucie własnej atrakcyjności oraz na korzystne tworzenie wizerunku własnego ciała. Analogiczny skutek przynoszą kontakty z innymi niepełnosprawnymi sportowcami. Takie relacje, na zasadzie modelowania, zwiększają nadzieję na przezwyciężenie własnych dysfunkcji ruchowych. Aktywność fizyczna ma także znaczący wpływ na kształtowanie samooceny, głównie poprzez budowanie nowych umiejętności, a także dzięki wsparciu, uzyskiwanemu od drużyny sportowej.
Wyjątkowe umiejętności psychologiczne wśród sportowców z niepełnosprawnością
Niewątpliwie, sportowcy z niepełnosprawnością, to osoby o wyjątkowym charakterze. Badania ukazują, iż pewne umiejętności psychologiczne wśród tej grupy, są na bardzo wysokim poziomie (np. rezyliencja, czyli radzenie sobie w trudnych sytuacjach) lub w żaden sposób nie odbiegają od ogólnej normy.
Ciekawym dowodem na to, są badania, które przedstawiają analizę porównawczą psychologicznego przystosowania się sportowców z niepełnosprawnością. Zastanawiano się, czy istnieje statystycznie istotna różnica w zakresie adaptacji psychicznej u sportowców po amputacji oraz sportowców pełnosprawnych.
Adaptacja rozumiana jest tutaj jako pewien rezultat przystosowania, który stanowi podstawową funkcję osobowości. Funkcja ta polega między innymi na podejmowaniu wyzwań, radzeniu sobie z problemami i dostosowywaniu się do wymagań, co świadczy o ukierunkowaniu i celowości zachowania. Osoby dobrze przystosowane, będą odznaczały się pewnymi właściwościami intrapsychicznymi, takimi jak łagodne usposobienie, dyspozycyjny optymizm, wysokie poczucie własnej wartości. Są to osoby o niskim poziomie neurotyczności i względnie wysokiej ekstrawersji i sumienności. Charakteryzują się także umiejętnością kontroli emocji i własnego zachowania, mają wysokie poczucie skuteczności i kompetencji.
We wspomnianym badaniu, analizowano poziom prężności psychicznej, poczucia kontroli (wewnętrzna/zewnętrzna) i samooceny. Dodatkowo ustalono dominujący sposób radzenia sobie ze stresem.
Wyniki odnoszące się do cech reprezentujących przystosowanie (prężność psychiczna, poczucie kontroli, samoocena) okazały się dość jednolite w obu grupach. Mianowicie, sportowcy pełnosprawni i sportowcy po amputacji, charakteryzują się podobnym poziomem prężności psychicznej, a także nie różnią się w zakresie poczucia umiejscowienia kontroli. Jedyną istotnie statystyczną różnicą, okazał się poziom samooceny, który był na wyższym poziomie wśród sportowców po amputacji, co może wynikać z osiągnięcia, jakim są przezwyciężenie traumy i sportowy sukces. Bez wątpienia, wyniki te świadczą o tym, że sportowcy z nabytą niepełnosprawnością, wykazują się wysoką zdolnością do adaptacji.
Co więcej, we wszystkich skalach uzyskiwane wyniki średnie były wyższe od analogicznych rezultatów u sportowców pełnosprawnych. W kwestii sposobów radzenia sobie ze stresem, jedyna różnica w badanych ośmiu strategiach (przyjmowanie odpowiedzialności, pozytywne przewartościowanie, konfrontacja, dystansowanie się, samokontrola, poszukiwanie wsparcia społecznego, planowe rozwiązanie problemu, unikanie) odnosiła się do unikowego radzenia sobie ze stresem. Sportowcy z niepełnosprawnością zdecydowanie rzadziej stosowali tę strategię, co prawdopodobnie wynikało z faktu, iż ten sposób działania nie prowadzi do skutecznego rozwiązania problemu, a doświadczenie amputacji mogło wpłynąć na uksztaltowanie przekonania, iż unikanie problemu nie jest adaptacyjną formą radzenia sobie z trudną sytuacją.
Techniki pracy psychologa sportu ze sportowcami z niepełnosprawnością
Ten wyraźny brak różnic między sportowcami z niepełnosprawnością i sportowcami pełnosprawnymi, potwierdzają także praktycy psychologii sportu, którzy na podstawie własnego doświadczenia z obiema grupami, twierdzą, że skuteczność stosowanych technik, nie różniła się znacząco w obu grupach.
Podkreślają jednak, że należy zachować elastyczność w swoim podejściu, zwłaszcza w odniesieniu do technik wyobrażeniowych i relaksacyjnych. Warto także, podczas pierwszych spotkań z zawodnikiem, oprócz rekonesansu specyfiki uprawianej przez niego dyscypliny, zapoznać się także z rodzajem niepełnosprawności zawodnika. Praktycy kładą największy nacisk na transparentną komunikację, dzięki której możliwe jest dostosowanie technik do zapotrzebowania sportowca oraz drużyny.
Przede wszystkim, warto podkreślić, iż osoby z niepełnosprawnością, które decydują się na podjęcie współzawodnictwa sportowego, cechują się nastawieniem, które wskazuje na akceptację swojego stanu, dzięki czemu pojawia się determinacja, ułatwiająca osiąganie określonych celów. Jest to niezwykle istotne z perspektywy pracy psychologa sportu. Należy znać granice swoich kompetencji i swoją pracę realizować zgodnie ze sportowymi zapotrzebowaniami zawodnika, pozostawiając aspekty kliniczne odpowiednim specjalistom.
Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Źródła: 1. Łuszczyńska, A. (2014). Psychologia sportu i aktywności fizycznej: zagadnienia kliniczne. Wydawnictwo Naukowe PWN. 2. Sikorska, I., Gerc, K., Pawłowski, L., Szyszka, E., Pal, W., Novak, J. M., … & Majewska, M. (2017). Sportowcy z niepełnosprawnością. Aspekty psychologiczne i społeczne. Oficyna Wydawnicza AFM.
