Pewność siebie w sporcie – jak jej nie stracić w obliczu porażki
Jesteś na zawodach. Wraz z resztą zawodników stoicie w miejscu zgrupowania, rozgrzewacie się, czekacie na swój start. Starasz się skupić na sobie, może wykonujesz elementy rutyny przedstartowej, ostatni raz odbywasz start w swojej głowie krok po kroku, bezbłędnie. W pewnym momencie do grupy dołącza ten jeden zawodnik – nieco bardziej atletyczny niż Ty, wyprostowany, idzie pewnym krokiem, może ma lepszy sprzęt sportowy, może kojarzysz go z poprzednich zawodów, podczas których poszło mu wyjątkowo dobrze? Co czujesz? Czy wiara w Twoje możliwości zaczyna stopniowo maleć? A może pojawił się obezwładniający stres i poczucie beznadziei, rezygnacji?
Koncept pewności siebie w psychologii
Pewność siebie jest złożonym konceptem, który w sporcie odgrywa kluczową rolę. Oczywiście zależy on od wielu czynników, nie jest wyłącznie uwarunkowany sytuacyjnie, a jej poziom może być wzmacniany między innymi dzięki treningowi mentalnemu. Zanim jednak przyjrzymy się, jak pracować nad własną samooceną, warto wiedzieć, do czego właściwie sprowadza się koncept pewności siebie.
Koncepcja własnej osoby
Mówiąc o pewności siebie i zgłębiając temat w literaturze psychologicznej, spotkamy się z wieloma określeniami, które z pozoru mogą wydawać się synonimiczne. Czego więc możemy się spodziewać?
Przede wszystkim pewność siebie będzie wiązała się z posiadaniem koncepcji własnej osoby, która kształtuje się przez dotychczasowe doświadczenia oraz sposób, w jaki inni będą postrzegać nas. Szczególne istotne w tym kontekście są osoby znaczące, na przykład partner/partnerka, rodzina, przyjaciele, drużyna, trener.
Warto przy tym podkreślić, że jest to koncept wielowymiarowy, obraz siebie jest pewną liczbą specyficznych ujęć odnoszących się do określonych cech, sytuacji, czy wykonywanych zadań, a jego nieodłączny elementem stanowią układy odniesienia. Obraz siebie zależy bowiem od dostrzegania własnych silnych i słabych stron, bazujących na porównaniach, dzięki którym można dokonać takiej oceny. Istnieją dwa mechanizmy działania układu odniesienia.
Ważnym aspektem, który ma szczególne znaczenie w budowaniu stabilnej pewności siebie, jest dojrzałość, którą będziemy określać jako równowagę w procesie porównywania siebie z wewnętrznymi i zewnętrznymi źródłami oceny. Jest to proces związany z rozwojem osoby, który dąży do osiągnięcia pewnej zbieżności między postrzeganiem samego siebie, a rzeczywistością.
Poczucie własnej skuteczności
Mówiąc o pewności siebie w kontekście sportu, nie można pominąć konceptu własnej skuteczności. W ujęciu poznawczym, własną skuteczność będziemy określać, jako związek, który zachodzi między spostrzeganiem samego siebie a zdolnością wykonania określonego zadania.
Jest to koncept osadzony w pewnym kontekście, dlatego wysokie poczucie własnej skuteczności będzie zależne od kategorii informacji, które na nie oddziałują. Jakie kryteria możemy więc tutaj wyróżnić? Dużą rolę będą odgrywały osobiste działania, które zostały zwieńczone sukcesem. Udało Ci się wykonać daną sekwencję, osiągnąć założony czas? Z dużym prawdopodobieństwem Twoje poczucie skuteczności właśnie wzrosło.
Kolejną kategorią, która okazuje się być równie istotna, są doświadczenia zastępcze, do których będziemy zaliczać obserwacje innych. Ich skuteczność jest zależna od podobieństwa osoby, którą obserwujemy, do nas samych. Im bardziej będziemy w stanie utożsamić się z obiektem, tym efektywniejsze będzie doświadczenie zastępcze, a tym samym większa wiara w to, że jesteśmy w stanie wykonać określone działanie równie skutecznie.
Na poziom własnej skuteczności mają także wpływ techniki perswazyjne oraz techniki ukierunkowane na zmianę sposobu postrzegania własnego pobudzenia fizjologicznego. Czy przed ważnymi zawodami zdarzyło Ci się doświadczyć pewnego skurczu w żołądku, Twoje ręce zaczęły się pocić, a mięśnie lekko drżeć? Zinterpretowałeś to jako stres? A co jeśli to była ekscytacja? Może nie mogłeś doczekać się rywalizacji, tego stanu flow, który towarzyszy Ci podczas startu?
Strategie interwencyjne budowania pewności siebie
Wiedząc już, czym pewność siebie jest, przyjrzyjmy się, jak możemy wzmacniać jej poziom. Jedną ze strategi interwencyjnych, jest manipulacja czynnikami zewnętrznymi, czyli tworzenie okazji, do osiągnięcia sukcesu. Metoda ta jest ryzykowna i może prowadzić do zbudowania fałszywej pewności, dlatego powinna być stosowana jedynie w porozumieniu z trenerem, pod nadzorem odpowiedniego specjalisty.
Warto zwrócić także uwagę na sposób, w jaki zawodnik interpretuje sukces i odseparować to pojęcie od wyniku. Skupienie się na procesie i aspektach, które jesteśmy w stanie kontrolować, umożliwi częstsze doświadczenie powodzenia, a ukończone zadania dostarczają najpełniejszego źródła informacji, na których można oprzeć opinię o swojej skuteczności, ponieważ podbudowują one oczekiwania na własne mistrzostwo. Dlatego też tak istotne jest skuteczne wyznaczanie celów, zarówno krótkoterminowych, jak i długoterminowych.
Należy wdrożyć także odpowiednie techniki poznawcze, aby zatrzymywać proces irracjonalnego myślenia, katastrofizowania, wyolbrzymiania, czy personalizowania. Aby skuteczniej identyfikować i kontrolować intruzywne myśli, warto pracować nad świadomym dialogiem wewnętrznym.
Teoria atrybucji
W kontekście pracy poznawczej nad motywacją i pewnością siebie, nie można nie wspomnieć tutaj o teorii atrybucji. Jest to podejście, które opiera się na założeniu, że ludzie dążą do rozpoznania, zrozumienia i przewidywania zdarzeń na podstawie poznawczej percepcji samego siebie. Oceny dokonywane są w trzech kategoriach:
stabilność
umiejscowienie poczucia kontroli
możliwość kontrolowania
Tendencja, którą można zaobserwować u zawodników wygrywających polega na przypisywaniu sukcesu czynnikom stałym, wewnętrznym i poddającym się kontroli. Większa pewność siebie będzie wiązała się z rozumieniem porażki jako wynikiem działania czynników zewnętrznych, sukces zależny jest natomiast od stałych aspektów wewnętrznych.
Oczywiście jest to duże uogólnienie, które nie będzie sprawdzało się w każdym przypadku, ponieważ w poczuciu pewności siebie dążymy także do dojrzałości, która świadczy o zbieżności między rzeczywistością a naszymi umiejętnościami. Warto jednak skorzystać z tej metody, aby lepiej zrozumieć obszary podlegające naszej kontroli, które wymagają dalszej pracy i odizolować je od czynników zewnętrznych, które są poza naszym wpływem.
Doświadczenie porażki, mimo że jest ciężkim przeżyciem, niewątpliwie stanowi także źródło cennych wskazówek. To, co z niego wyniesiemy, w dużym stopniu zależy od naszej percepcji tego zdarzenia i otwartości na otrzymanie informacji zwrotnej. Należy jednak podkreślić, mimo że niepowodzenia mogą być bardziej wartościowe niż nam się wydaje, to zawsze będą towarzyszyły im silne emocje, takie jak rozczarowanie, złość, czy smutek. Konfrontacja i ich przepracowanie wydają się być koniecznym elementem w procesie budowania gotowości na wyciągnięcie z doświadczenia aplikacyjnych wniosków.
Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
