Gra w koszykówkę była dla mnie wszystkim. Moją przystanią, miejscem, do którego zawsze wracałem, gdy potrzebowałem pocieszenia i spokoju. To było miejsce intensywnego bólu i najintensywniejszych uczuć radości i satysfakcji. To relacja, która ewoluowała z czasem, dając mi największy szacunek i miłość do gry.
Michael Jordan
Od pasji wszystko się zaczyna. Przypomnij sobie moment, w którym po raz pierwszy zetknąłeś/aś się z Twoją dyscypliną sportu. Jak wyglądały te początki? Jakie uczucia towarzyszyły procesowi zdobywania nowych umiejętności? Jakie emocje wzbudziła pierwsza rywalizacja, pierwsze zwycięstwo, pierwsza przegrana?
Zapewne bez problemu jesteś w stanie przywołać te wspomnienia, a na Twoich ustach może nawet zawita nieśmiały uśmiech sentymentu. Bo sport od samego początku to coś więcej niż praca, hobby, zainteresowanie. Sport szybko staje się elementem osobowości, tworząc sportową tożsamość, która jest fundamentem tego, kim jesteś. Sport to pasja. Pasja jednak bywa skomplikowana i niekoniecznie musi wiązać się z superlatywami.
Przyjrzyjmy się więc, czym pasja właściwie jest, dlaczego może przysporzyć kłopotów i jak odpowiednio pielęgnować jej rozwój, aby sport przez wiele lat przynosił tyle satysfakcji, co na początku.
Jak zdefiniować niedefiniowalne
Dla wielu pojęcie pasji może wydawać się dość abstrakcyjne, niemożliwe do zdefiniowania. Bo jak w końcu ubrać w naukowe ramy coś tak indywidualnego, pełnego emocji i trudnego do opisania jak pasja.
Takie próby jednak zostały podjęte. Próby zakończone sukcesem, dzięki którym wiemy, że pasja to silna skłonność do aktywności, którą ludzie lubią (a nawet kochają), którą uważają za ważną i w którą inwestują czas oraz energię (Vallerand, R. J., Mageau, G. A., Elliot, A. J., Dumais, A., Demers, M. A., & Rousseau, F. 2008).
Inną ważną cechą pasji jest to, że dana aktywność została zinternalizowana do tożsamości danej osoby. Co to znaczy w praktyce? W procesie angażowania się w aktywność, niektóre działania stają się tak definiujące, że stanowią centralne elementy tego, kim jesteś. Proces, w którym aktywność zaczyna definiować daną osobę, nazywany jest procesem internalizacji. Innymi słowy, dzięki procesowi internalizacji to, co kiedyś było zewnętrzne wobec „ja”, staje się jego częścią. Internalizacja pasjonującej aktywności może przebiegać na dwa różne sposoby, prowadząc do dwóch różnych typów pasji, ale o tym za chwilę.
Osoby, które pasjonują się grą w piłkę nożną lub bieganiem, nie będą tylko grały w piłkę nożną lub tylko biegały, ale są „piłkarzami” lub „biegaczami”. Pasjonująca aktywność staje się więc częścią tożsamości – tego, kim się jest.
To co w tej pasji złego?
Pasja sama w sobie stanowi siłę napędową, dostarcza energii do angażowania się i wytrwania w wymagających działaniach treningowych, które są niezbędne do osiągnięcia poziomu eksperta, mistrzostwa w swojej dyscyplinie. Szkopuł polega jednak na tym, którą pasję udało nam się rozwinąć w procesie internalizacji. Opcje bowiem są dwie:
Pasja harmonijna wynika z autonomicznej internalizacji aktywności do tożsamości danej osoby. Czym jest autonomiczna internalizacja? Autonomiczna internalizacja ma miejsce, gdy aktywność jest postrzegana jako ważna, bez jakichkolwiek związanych z nią warunków. Pasja harmonijna charakteryzuje się dobrowolnością i brakiem przymusu do angażowania się w aktywność. Dodatkowo pasjonująca aktywność jest w harmonii z innymi aspektami życia. Nie zajmuje dominującego miejsca (Vallerand, R. J., Mageau, G. A., Elliot, A. J., Dumais, A., Demers, M. A., & Rousseau, F. 2008).
Pasja obsesyjna wynika z kontrolowanej internalizacji aktywności do tożsamości danej osoby. Taka internalizacja pochodzi z presji wewnętrznej i/lub interpersonalnej, ponieważ z aktywnością wiążą się pewne warunki (np. poczucie własnej wartości lub akceptacja społeczna). Niejednokrotnie poczucie ekscytacji związane z uczestnictwem w aktywności staje się przytłaczające i trudne do regulacji. W ten sposób, mimo że aktywność jest lubiana, to wiąże się także z poczuciem bycia zmuszanym do angażowania się w nią z powodu tych wewnętrznych warunków. Istnieje więc wewnętrzny przymus angażowania się w aktywność, co skutkuje sztywniejszą i bardziej konfliktową formą działania. Takie wymuszone zaangażowanie uniemożliwia pełne skupienie się na wykonywanej czynności i może zakłócać doświadczenie pozytywnych emocji, a nawet sprzyjać pojawieniu się negatywnych (Vallerand, R. J., Mageau, G. A., Elliot, A. J., Dumais, A., Demers, M. A., & Rousseau, F. 2008).
Niezależnie od rodzaju, pasja skłania do zaangażowania się w celowy trening, czyli specyficzną formę działania, która koncentruje się na doskonaleniu umiejętności. Pasja obsesyjna wiąże się jednak z większym nakładem kosztów.
Bilans zysków i strat
Wiemy już, że oba rodzaje pasji mogą doprowadzić nas do celu. Jak jednak będą różniły się obrane przez nas drogi w zależności od rodzaju wykształconej pasji? Przyjrzyjmy się, co badania mają do powiedzenia w temacie.
Zgodnie z analizą opublikowaną w 2012 roku w czasopiśmie „Psychology of Well Being: Theory, Research, and Practice”, osoby charakteryzujące się harmonijną pasją są zazwyczaj szczęśliwsze, zdrowsze, osiągają wyższe wyniki oraz są mniej podatne na wypalenie zawodowe w porównaniu do tych, przejawiających pasję obsesyjną, która jest powiązana z depresją, lękiem i niższą ogólną satysfakcją z życia (Stulberg, B. 2017).
Inne badanie, opublikowane w 2016 roku w „Journal of Intercollegiate Sport”, wykazało, że sportowcy przejawiający pasję obsesyjną są bardziej skłonni do stosowania środków dopingujących (Stulberg, B. 2017). Pasja obsesyjna to także nadmierne angażowanie się w aktywność, która może być niewskazana w danym momencie. Mowa tutaj na przykład o zimowej przejażdżce na rowerze po oblodzonych drogach w Quebecu, czy taniec pomimo kontuzji, prowadzący do przewlekłych urazów (Vallerand, R. J., Mageau, G. A., Elliot, A. J., Dumais, A., Demers, M. A., & Rousseau, F. 2008).
Ponadto, harmonijna pasja sprawia, że skupiamy się na osiągnięciach i dążymy do doskonalenia swoich umiejętności w sposób zorganizowany i przemyślany. Z kolei obsesyjna pasja może prowadzić do wewnętrznego konfliktu, gdzie chęć doskonalenia miesza się z lękiem przed porażką i potrzebą rywalizacji z innymi (Vallerand, R. J., Mageau, G. A., Elliot, A. J., Dumais, A., Demers, M. A., & Rousseau, F. 2008).
Z powyższego wynika więc, że istnieją dwie drogi prowadzące do osiągnięcia wyników sportowych. Pierwsza wywodzi się z harmonijnej pasji i promuje skupienie na próbie opanowania danej aktywności. Koncentracja na mistrzostwie skłania do angażowania się w działania ukierunkowane na poprawę umiejętności, a taki celowy trening w końcu prowadzi do wysokich poziomów osiągnięć.
Druga droga prowadząca do osiągnięcia wyników wynika z pasji obsesyjnej. Taka droga jest bardziej kręta niż pierwsza, ponieważ obejmuje przyjęcie zarówno adaptacyjnych mistrzowskich celów, jak i nieadaptacyjnych, skoncentrowanych na unikaniu porażki, co jest oczywiście mniej optymalne w porównaniu do koncentracji wyłącznie na celach mistrzowskich, tak jak ma to miejsce w przypadku pasji harmonijnej.
Harmonijna i obsesyjna pasja nie wykluczają się wzajemnie. Dla większości sportowców ważne jest, aby w pewnym stopniu troszczyć się o wyniki — cele i wyznaczone standardy ułatwiają rozwój. Kluczem jednak jest zadbanie o to, aby dominująca motywacja wiązała się z pasją harmonijną.
Jak o pasję zadbać?
Wraz z rozwojem kariery sportowej, pojawiają się także nowe wyzwania, które niekoniecznie sprzyjają pielęgnowaniu zamiłowania do sportu. Szczególnie widoczne jest to w momencie wkroczenia w sport profesjonalny, gdzie coraz większe znaczenie zyskują osiągnięcia mierzone w liczbach oraz wygrana. Sport staje się pracą, formą zarobku i utrzymania. Łatwo więc zatracić się w takiej rzeczywistości i zapomnieć o tym, co stanowiło podstawę rozwoju tej kariery. Jak więc pielęgnować pasję do sportu?
Skup się na procesie, nie na wynikach
Nie możesz kontrolować tego, kto pojawi się na starcie. Możesz kontrolować swoje przygotowanie i trening. W tym celu pomocny może okazać się dziennik treningowy, który będzie stanowił relację z Twojego przygotowania, do którego możesz powracać przed ważnym startem. To pomoże Ci uświadomić sobie, że wykonałeś/aś swoją pracę tak dobrze, jak tylko potrafiłeś/aś.
Po zakończonym starcie warto zadać sobie także pytanie:
„Co zyskałem/am przez ostatnie miesiące oprócz liczby? Jak rozwinąłem/rozwinęłam się jako osoba?”
Odpowiedź na te pytania może stanowić przypomnienie, że sport to coś więcej niż wynik. To proces, dzięki któremu jesteś tym, kim jesteś, za co możesz być wdzięczny.
Pozostań wierny/a temu, co kochasz w swoim sporcie
Niewiele osób zaczyna uprawiać sport wyłącznie z zamiarem wygranej. Chodzi raczej o to, jak sport sprawia, że się czujesz, o zdrową rywalizację lub bycie częścią społeczności. Regularnie zastanawiaj się nad swoimi pierwotnymi powodami bycia sportowcem, zwłaszcza po dużych wygranych lub porażkach.
Szukaj wsparcia społecznego
Otaczaj się innymi sportowcami, którzy wydają się mieć harmonijną pasję do swojego sportu. Motywacja jest zaraźliwa.
Pozwól sobie na wyeliminowanie obiektywnej oceny
Wykonaj kilka treningów, w których nie zwracasz uwagi na tempo, ciężar ani inne metryki. Pozwala to doświadczyć wolności płynącej z czerpania radości z samego uprawiania sportu.
Określ ostateczny cel jako rozwój osobisty
Możesz uczyć się i rozwijać zarówno na podstawie porażki, jak i sukcesu. Jeśli twoim celem jest stawanie się lepszą osobą, dosłownie każdy wynik sportowy Ci w tym pomoże.
Oczywiście nie istnieje jedna praktyka pielęgnowania pasji, która będzie sprawdzała się u każdego. Jednak poprzez rozwój samoświadomości na temat pasji i tego, czym jest ona dla Ciebie, z łatwością opracujesz metody, które będą skuteczne także dla Ciebie. To, o czym jednak warto pamiętać, to to, że pasja nie jest gwarancją i zaniedbana może bezpowrotnie zniknąć z Twojego życia, dlatego tak ważne jest jej pielęgnowanie i dbanie o jej rozwój.
Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Stulberg, B. (2017). Sustaining a Lifetime Passion for Your Sport. Outsideonline. https://www.outsideonline.com/health/training-performance/hardest-part-about-sport-may-be-sustaining-your-passion-heres-how-do-it/.
Vallerand, R. J., Mageau, G. A., Elliot, A. J., Dumais, A., Demers, M. A., & Rousseau, F. (2008). Passion and performance attainment in sport. Psychology of Sport and Exercise, 9(3), 373-392.
