Życie poza grą, czyli o tożsamości nie tylko sportowej
Czas na chwilę refleksji. Wyobraź sobie sytuację, w której poznajesz nową osobę. Ta osoba zadaje Ci pytanie: Kim jesteś? Co odpowiadasz? Jaką definicję siebie przedstawiasz? Jaka pierwsza myśl pojawia się w Twojej głowie?
To pytanie, z pozoru banalnie proste, niejednokrotnie przysparza wielu kłopotów, a odpowiedź na nie zmusza do rozmyślań. W przypadku sportowców jednak, często nie stanowi wyzwania. Kim jesteś? Jestem pływakiem, kolarzem, piłkarzem, siatkarzem. Jestem sportowcem.
Informacja, którą przedstawiasz w odpowiedzi na to pytanie, świadczy o Twojej tożsamości. Jest wskazówką, Twoich masz wartości, tego, jak sam/sama siebie postrzegasz i jak chcesz być postrzegany/postrzegana przez innych. Bez wątpienia więc, jest to kwestia o dużym znaczeniu.
Kim jesteś?
Zacznijmy więc od ustalenia, o czym właściwie mowa. Czym jest tożsamość? W najprostszym ujęciu będzie to właśnie odpowiedź na to, kim jesteś. Jest to sposób, w jaki siebie postrzegasz, jak siebie definiujesz, a także jak opisują Ciebie inni.
Teoria tożsamości zakłada, że kategoryzacja siebie jako osoby pełniącej określoną rolę społeczną jest sednem tożsamości społecznej oraz że jednostka składa się z wielu tożsamości. W tej perspektywie tożsamość jest niczym innym jak samooceną, która bazuje na oczekiwaniach dotyczących wykonywania określonej roli społecznej, która jest przez Ciebie akceptowana i internalizowana (Ronkainen, N. J., Kavoura, A., & Ryba, T. V. 2016). Prościej ujmując, w praktyce oznacza to, że nigdy nie będziesz wyłącznie sportowcem. Oprócz bycia sportowcem, jesteś także synem, córką, bratem, siostrą, uczniem, pracownikiem. Role te nie są oczywiście równomierne i od poziomu identyfikacji zależy, która najsilniej będzie rezonować.
JA jako sportowiec
Funkcja sportowca odgrywa tak dużą rolę w kontekście tożsamości, że poświęcono jej wiele naukowej uwagi, a także stworzono osobny termin ją określający – tożsamość sportową. Sformułowanie to może nie być Ci obce. O sportowej tożsamości rozmawialiśmy przy okazji artykułu o emeryturze, który możesz sobie odświeżyć, klikając w poniższy link:
Dla porządku, przywołajmy naukową definicję. Czym jest sportowa tożsamość? Jest to nic innego jak stopień, w jakim dana osoba identyfikuje się z rolą sportowca (Ronkainen, N. J., Kavoura, A., & Ryba, T. V. 2016). Konkretniej jest to struktura poznawcza, która kieruje i organizuje przetwarzanie informacji związanych z JA (Ronkainen, N. J., Kavoura, A., & Ryba, T. V. 2016).
W praktyce oznacza to, że Twoja tożsamość sportowa będzie wzmacniana przez opinie i komentarze innych. Jeśli więc grasz w piłkę nożną, Twoi rodzice często chwalą Twoje umiejętności na boisku, trenerzy wyznaczają Cię do gry, koledzy z drużyny uważają za kluczowego zawodnika, a kibice wykrzykują Twoje nazwisko podczas meczu, to konsekwentnie otrzymujesz potwierdzenie swojej sportowej tożsamości.
Potrzebne to, czy niepotrzebne?
No właśnie, przejdźmy do konkretów. Czy silna tożsamość sportowa niesie za sobą jakieś konsekwencje? Ależ oczywiście. Okazuje się, że tożsamość sportowa ma duży wpływ na istotne aspekty funkcjonowania, także poza sportem. I tak jak to zazwyczaj bywa w psychologii, skrajności nie są pożądane. Ten przypadek nie jest wyjątkiem. Przyjrzyjmy się więc z czym boryka się zawodnik, który silnie identyfikuje się ze sportową rolą.
Oczywiście tożsamość sportowa będzie wiązała się z pewnymi korzyściami. Na przykład, badania wykazały pozytywną korelację między tożsamością sportową a zaangażowaniem w trening oraz orientacją na cele sportowe (Edison, B. R., Christino, M. A., & Rizzone, K. H. 2021). Dodatkowo, wyższe wyniki sportowe i poziom satysfakcji z uprawiania sportu odnotowano u sportowców o silniejszej tożsamości sportowej w porównaniu do ich rówieśników, którzy są mniej zaangażowani w tę rolę.
Problem pojawia się jednak wtedy, gdy sportowa tożsamość jest wyłączna lub znacząco dominująca. Badania wskazują, że tacy sportowcy bywają nadmiernie podporządkowani etosowi sportu lub sportowca, co skłania ich do przekraczania granic w celu utrzymania tej tożsamości. Są oni więc bardziej skłonni stosować strategie, które mają prowadzić do poprawy wyników. Do takich strategi często zalicza się:
przyjmowanie sterydów anabolicznych lub innych substancji poprawiających wydolność,
zbyt intensywny trening prowadzący do przetrenowania,
gra pomimo kontuzji,
nieprawidłowe wzorce żywieniowe (Edison, B. R., Christino, M. A., & Rizzone, K. H. 2021).
Dodatkowo, kontuzje lub osobiste niepowodzenia mogą negatywnie wpływać na poziom zaangażowania, samoocenę i motywację, zwłaszcza gdy tożsamość sportowa przyjmowana jest kosztem innych ról społecznych. Osoby z wyłączną lub silną tożsamością sportową mogą mieć także trudności w przystosowaniu się do zaprzestania uczestnictwa w sporcie lub w momencie przejścia na emeryturę (Edison, B. R., Christino, M. A., & Rizzone, K. H. 2021).
Ponadto, nadmierne identyfikowanie się z rolą sportowca często sprawia, że osoba postrzega siebie wyłącznie jako sportowca. Powodem, dla którego bywa to szkodliwe, jest to, że może prowadzić do utraty poczucia własnej wartości poza sportem. Osoby takie ograniczają siebie do przekonania, że ich najwyższa wartość na świecie sprowadza się wyłącznie do sportowych osiągnięć (Premier Sport Psychology, 2017).
Jak uniknąć skrajności?
Kluczem oczywiście jest utrzymanie balansu między poszczególnymi rolami. Jak się zapewne domyślasz, zadanie może nie należeć do najłatwiejszych, chociażby ze względu na fakt, że będąc zawodnikiem, większość swojego czasu poświęcasz na treningi, zawody, nieustanie przebywając w sportowej roli, otaczając się ludźmi ze sportowego środowiska. Samo to sprawia, że zachowanie równowagi bywa problematyczne.
Sytuacja nie jest jednak beznadziejna, a z poradą, jak uniknąć skrajności, spieszy Drew Mackenzie, trener i koordynator sportowy (Premier Sport Psychology, 2017).
Stwórz listę, w której zapiszesz pięć najważniejszych dla Ciebie obszarów funkcjonowania.
Oczywiście, sport może być jednym z nich. W tym kroku chodzi o zidentyfikowanie obszarów, które mają dla Ciebie największe znaczenie. Możesz zaliczyć do nich relacje, naukę, rodzinę. Celem tego zabiegu jest wskazanie, co oprócz sportu, jest dla Ciebie istotne.
Porzuć niepotrzebne aktywności.
Osiągnięcie równowagi oznacza zachowanie balansu między wszystkimi priorytetami w Twoim życiu. Czas poświęcony każdemu z obszarów powinien być odpowiednio (lecz niekoniecznie równomiernie) podzielony. Z pewnością sport niezmiennie będzie aktywnością dominującą, jednak warto zauważyć, jak dużo czasu poświęcasz innym obszarom i czy jest to ilość wystarczająca. W tym celu możesz stworzyć dziennik lub użyć aplikacji. Dzięki systematycznemu śledzeniu czasu, który przeznaczasz na każdy z obszarów, z łatwością dojdziesz do wniosków, czy dzielisz go odpowiednio.
Chroń swój czas prywatny.
Znajdź czas w swoim dniu na zaspokajanie własnych potrzeb i pragnień. Już wiemy, że regeneracja mentalna jest niezwykle ważna w sportowej karierze. Jeśli jednak potrzebujesz odświeżyć temat, zapraszam do lektury:
To idzie w parze z ochroną czasu prywatnego. Planowanie zabawy z pozoru może wydawać się mało atrakcyjne, jednak w praktyce wcale nie musi być nieprzyjemne. Zrób coś wyjątkowego dla siebie, na przykład zaplanuj wyjazd, spotkaj się ze znajomymi, naucz się czegoś nowego. Pamiętaj o punkcie drugim także w tym przypadku i zadbaj o to, żeby Twój czas wolny obfitował w różnorodne aktywności, niekoniecznie związane ze sportem. Dzięki temu wykształcisz kompetencje, zainteresowania i zbudujesz społeczność także poza środowiskiem sportowym.
Bycie sportowcem to powód do dumy. Warto jednak pamiętać, że to tylko jeden z wielu aspektów, które stanowią o Twojej osobie. Twoje sportowe sukcesy, czy porażki nie definiują tego, kim jesteś, a Twoja wartość wykracza poza to, co można zmierzyć w minutach, sekundach czy punktach. Warto o tym pamiętać.
Chciałbyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Edison, B. R., Christino, M. A., & Rizzone, K. H. (2021). Athletic identity in youth athletes: a systematic review of the literature. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(14), 7331.
Ronkainen, N. J., Kavoura, A., & Ryba, T. V. (2016). A meta-study of athletic identity research in sport psychology: Current status and future directions. International Review of Sport and Exercise Psychology, 9(1), 45-64.
