Sport wyczynowy- czynnik ryzyka, czy prewencji? O problematyce uzależnień od substancji w sporcie
Sport wyczynowy związany jest z pewnymi wyobrażeniami, dotyczącymi sposobu codziennego funkcjonowania zawodników. Sportowcy stają się wyznacznikami zdrowego stylu życia, ich nobilitacja sprawia, że niejednokrotnie stawiane są przed nimi wysokie i nierealistyczne oczekiwania, które mogą sprowadzać się do moralnych i etycznych aspektów postępowania.
Prawdopodobnie to właśnie z tego powodu, zderzenie tego irracjonalnego wyobrażenia z rzeczywistością, jest tak wysoce piętnowane medialnie. Szczególnie kontrowersyjne w tym kontekście stają się sytuacje, w których zawodnicy zostają przyłapani na zażywaniu substancji, takich jak alkohol czy narkotyki. Kwestionuje to bowiem ideę zdrowego sportu. Warto więc zastanowić się, jak powszechna jest problematyka uzależnień wśród sportowców oraz, co można zrobić, aby zwiększyć sukcesywną prewencję.
Czym jest uzależnienie od substancji
Najpopularniejsze i tym samym najbardziej obszerne badania odnoszą się do problemu związanego ze spożywaniem alkoholu przez wyczynowych sportowców.
Aby lepiej zrozumieć, czym jest uzależnienie od substancji, warto przytoczyć definicję ICD-10, na podstawie której jest to zespół objawów somatycznych, behawioralnych i poznawczych, gdzie spożywanie danej substancji staje się priorytetowe wobec innych, poprzednio ważniejszych zachowań.
W celu postawienia diagnozy uzależnienia, potrzebne jest stwierdzenie występowania trzech objawów z następującej listy:
obecność kompulsywności w odniesieniu do zażywania danej substancji,
trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z przyjmowaniem substancji,
występowanie zespołu abstynencyjnego,
zwiększenie tolerancji,
zaniedbywanie alternatywnych zainteresowań i przyjemności,
przyjmowanie substancji, mimo wiedzy o szkodliwych efektach jej oddziaływania.
U sportowców spożywanie alkoholu wiąże się obniżeniem wydolności fizycznej, dynamiki oddychania, funkcji serca. Ponadto, prowadzi również do upośledzenia regulacji temperatury ciała podczas długotrwałych wysiłków, negatywnie wpływa na czas reakcji psychomotorycznej, a także na koordynację nerwowo-mięśniową, równowagę ciała oraz precyzję ruchową. Istotne wydaje się powiązanie spożywania alkoholu ze zwiększoną podatnością na angażowanie się w zachowania ryzykowne, co niewątpliwie prowadzi do wyższego prawdopodobieństwa wystąpienia kontuzji.
Statystyki dotyczące spożywania alkoholu wśród sportowców
Dane statystyczne obrazujące spożycie alkoholu wśród sportowców, dla wielu mogą okazać się zaskakujące. Szczególnie interesujące wydają się być wskaźniki porównujące zażywanie substancji szkodliwych przez wyczynowych sportowców oraz osoby nieuprawiające sportu. Dane te wskazują pierwszą grupę jako tę, która częściej korzysta z tych substancji. Analogiczną tendencję można zaobserwować wśród uczniów i studentów – większe spożycie alkoholu ma miejsce w drużynach sportowych.
Szokujących danych dostarczają badania Maughan’a, który analizował seniorów I-ligowej szkockiej drużyny squosha pod kątem dziennego spożycia alkoholu. Okazało się, że spożywana dawka wynosi 10-12g, co stanowi 2-3% dostarczanej energii dziennej.
Równie nieprawdopodobne wydają się wyniki badań Ama, który ustalił, że aż 25% amatorskich piłkarzy nożnych z Kamerunu spożywa spirytus metylowy! 16% z nich pije alkohol bezpośrednio przed meczem.
Warto także zaznaczyć, że spożycie alkoholu różni się w zależności od uprawianej dyscypliny sportu. I tak też według badań Lyonsa, większe ilości przyjmują rugbiści, piłkarze nożni, miotacze, golfiści, footboliści amerykańscy oraz osoby, grające w krykieta. Mniejszymi dawkami i częstotliwością spożycia cechują się tenisiści, kolarze i sportowcy jeżdżący konno. Ilość spożywanego alkoholu ma także przełożenie na częstotliwość występowania kontuzji. U pijących zawodników liczba ta wynosi 54,8%, podczas gdy u abstynentów procent ten jest ponad dwa razy mniejszy (23,5%).
Przyczyny zażywania substancji szkodliwych przez sportowców
Powody, dla których wyczynowi sportowcy sięgają po substancje szkodliwe, nie różnią się od motywacji osób z populacji ogólnej. Najczęściej odnosi się ona więc do chęci wpasowania się w towarzystwo, potrzeby podniesienia poziomu pewności siebie, związana jest także z poczuciem przyjemności wynikającej z przyjmowania substancji, bądź potrzebą ucieczki od codziennych problemów. Powody nadużywania często różnią się od motywacji stojącej za kontynuowaniem spożywania szkodliwych substancji. Na tym etapie zazwyczaj występuje zależność psychologiczna, substancja działa jako reduktor stresu i negatywnych emocji, podczas gdy jej brak powoduje silny dyskomfort. Pojawia się pewna konieczność przyjmowania w coraz to większych dawkach i ze wzmożoną częstotliwością, co wynika ze wzrostem tolerancji. Co wydaje się być istotne, powody te zdecydowanie odbiegają od chęci usprawnienia swoich wyników sportowych, co stanowi istotną różnicę w odniesieniu do motywacji stojącej za przyjmowaniem dopingu.
Narkotyki w środowisku sportowym
Zdecydowanie mniej badań ukazuje statystki związane z zażywaniem narkotyków przez sportowców. Nie znaczy to oczywiście, że takie zjawisko nie ma miejsca.
Przeprowadzone analizy wskazują, że najbardziej popularne narkotyki w tym środowisku to amfetamina i efedryna. W 2003 roku 7% uczelnianych sportowców przyznało się do stosowania tego pierwszego narkotyku, liczba ta jest równie wysoka wśród uczniów i młodych sportowców i wynosi aż 6%.
Przyczyny sięgania po te substancje nieznacznie różnią się względem motywacji stojącej za spożywaniem alkoholu. Analogię jednak można dostrzec w najczęściej wymienianych uzasadnieniach, do których należą czynniki towarzyskie. Zasadnicza różnica odnosi się do wyobrażenia związanego z wpływem amfetaminy na organizm i związanych z tym pobudzających właściwości. Właśnie ze względu na nie sportowcy często decydują się na sięgnięcie po ten narkotyk. Równie istotnym powodem okazał wpływ amfetaminy na obniżenie apetytu i wywołany tym spadek masy ciała.
Podobnie jak w przypadku alkoholu, istotną zmienną okazała się uprawiana dyscyplina sportu oraz płeć. Amfetamina i efedryna w przypadku mężczyzn są bardziej popularne w sportach siłowych i takich, które wymagają wysokiego poziomu koncentracji. Jeśli chodzi o kobiety, najczęstsze zażycie zanotowano wśród gimnastyczek, piłkarek nożnych oraz zawodniczek uprawiających hokej. Kobiety także częściej sięgają po efedrynę, amfetamina jest bardziej popularna wśród mężczyzn.
Mimo iż powszechne przekonanie odnoszące się do narkotyków pobudzających układ współczulny, związane jest z pozytywnym wpływem na zwiększony poziom energii, to ich oddziaływanie jest w rzeczywistości wysoce negatywne w kontekście występu sportowego. Do bezpośrednich skutków przyjmowania tych substancji należą bezsenność, wysoki poziom lęku oraz irytacja.
Warto mieć na uwadze, że zawodnik, który boryka się z problemem uzależnienia bądź nadużywania substancji, bardzo często jest osobą wysokofunkcjonującą na co dzień, dlatego tak istotna staje się uważna obserwacja, dzięki której możliwa jest wczesne rozpoznanie problemu i adekwatna interwencja. W tym celu warto wiedzieć, jakie mogą być objawy, które mogą wskazywać na zażywanie, jak należy postępować oraz do kogo się zwrócić, w celu uzyskania specjalistycznej pomocy.
Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Felter RA, Fitzgibbon J. Drug-related emergencies in athletes. Clin Sports Med. 1989 Jan;8(1):129-38. PMID: 2663177.
McDuff, D. R., & Baron, D. (2005). Substance use in athletics: a sports psychiatry perspective. Clinics in sports medicine, 24(4), 885-897.
Pilis, W., Michalska, I., & Pilis, A. (2009). Wpływ alkoholu na organizm sportowca. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna, 8.
