Rola trenera w sukcesie zawodnika – inspirowane autobiografią Micheala Phelpsa
Źródło: ESPN
Dla wielu jednym z plusów wyboru sportu jako kariery zawodowej jest nierozłączna konieczność współpracy z gronem wybitnych ekspertów, specjalistów, innych pasjonatów danej dyscypliny. Uważa się jednak, że centrum tych sportowych relacji stanowi trener, który w znaczący sposób determinuje rozwój zawodnika, zarówno pod względem zawodowym, jak i prywatnym.
Niewątpliwie potwierdzają to słowa Micheala Phelpsa – wielokrotnego mistrza olimpijskiego i rekordzisty świata w pływaniu, który w swojej autobiografii wspomina, że to właśnie trener Bob Bowman ukształtował go jako człowieka, którym jest dzisiaj.
Na pozór Bob i ja wcale do siebie nie pasowaliśmy. Ze mnie był zwykły przygłup; on był niezwykle wymagający (…). Ja działałem bez zastanowienia; on zastanawiał się przed podjęciem działania (…). Do wszystkiego podchodziliśmy inaczej i dlatego tak często się ze sobą spinaliśmy.
Nie wszystkie relacje od początku są zapowiedzią wielkiego sukcesu. Z pewnością nie było tak w przypadku Boba Bowmana i Micheala Phelpsa. Ich burzliwe początki oraz różne osobowości wskazywały na coś zupełnie innego. Co więc stoi za tak fenomenalnym sukcesem zarówno trenerskim, jak i sportowym? Jak stworzyć relację, której efektem są dwadzieścia trzy złote medale olimpijskie, dwudziestosześciokrotne mistrzostwo świata, a także tytuł najmłodszego rekordzisty świata w pływaniu?
Oczywiście jest to długi i skomplikowany proces, pełen kompromisów, którego powielenie nie ma gwarancji podobnego sukcesu. Warto jednak wskazać pewne aspekty, które z pewnością mają znaczenie przy formowaniu współpracy z nastoletnimi sportowcami, a także stanowią o dobrej praktyce trenerskiej w perspektywie sukcesu i świadomości konsekwencji z nim związanych.
Budowanie relacji – kluczowe komponenty
Według Jowett i Felton, podłożem jakościowej relacji trener-zawodnik są cztery kluczowe komponenty, do których zaliczają się:
bliskość, stanowiąca o sile więzi w danej relacji, która jest także odzwierciedleniem wzajemnego szacunku i zaufania,
zaangażowanie, świadczące o wspólnej motywacji do kontynuowania współpracy, także mimo pojawiających się przeciwności,
komplementarność, rozumiana jako responsywność, odpowiadanie na zaistniałe potrzeby obu stron i realizowanie adekwatnych do roli działań,
wspólne zorientowanie na cel, które odzwieciedla stopień zrozumienia relacji i dalszego kierunku jej rozwoju.
Rekord Świata Austin. Bob pisał to na prawie każdej przeznaczonej dla mnie kartce od czasu wyścigu olimpijskiego w Sydney. Nie zdobyłem tam medalu i to napędzało mnie przez kolejne sześć miesięcy. Uchwyciłem się celu.
Jest to przykład jednej z wielu praktyk, które odzwierciedlają adekwatność modelu Jowett i Felton. Pojawia się tutaj nie tylko odpowiedź na zainstniałą potrzebę, ale także trafne zrozumienie podłoża motywacji zawodnika.
Jest to bowiem praktyka, która mogłaby wywołać przeciwny skutek u innego sportowca, poprzez nałożenie na niego dodatkowej presji. W tym przypadku natomiast odniosła zamierzony efekt, który skutkował wspomnianym rekordem świata.
Wysoki poziom bliskość przekłada się także na angażowanie się we wspólne aktywności, również poza środowiskiem sportowym. Wspólne podróże, wycieczki konne w przypadku Micheala i Boba, stanowiły czynnik pogłębiający zaangażowanie w relację, co z czasem skutkowało zwiększoną otwartością w komunikacji oraz pogłębionym wsparciem i zaufaniem, które miały swoje bezpośrednie przełożenie na podejście do sytuacji konfliktowych – z zaciętych i bardzo emocjonalnych kłótni, stopniowo przekształciły się w bardziej dyplomatyczne dyskusje.
Indywidualne podejście na drodze do sukcesu
Bob zaczął stosować do moich treningów pewne porównanie: kiedy poświęcamy długie godziny na ćwiczenia, to tak jakbyśmy wpłacali coraz więcej pieniędzy do banku. Musimy uskładać tyle, że w chwili, gdy będziemy chcieli dużo wypłacić, na naszym rachunku nie zabraknie środków.
Niewątpliwie, na trenerze spoczywa ogromna odpowiedzialność. To on bowiem wprowadza młodego zawodnika w świat sportu, pokazuje mu, na czym polega rywalizacja, ciężka praca, znaczenie sukcesu i porażki. Ogromny odsetek zawodników rezygnuje na wczesnym etapie swojej kariery ze względu na presję, wysokie oczekiwania oraz brak zapewnionej przestrzeni na popełnianie błędów.
Dlatego też tak ogromną pozycję ma tutaj trener, którego zadaniem jest między innymi odpowiedni dobór treningów oraz umiejętne zarządzanie planem zawodów, adekwatnie do potrzeb i umiejętności zawodnika, biorąc pod uwagę także aspekty związane z dojrzałością i gotowością psychiczną sportowca do podjęcia takich wyzwań.
Pod tym kątem trener Bob bez wątpienia stanął na wysokości zadania. Uwzględniając ponadprzeciętne wyniki Micheala na wczesnym etapie jego kariery, trener zaangażował rodzinę pływaka już na samym początku współpracy, przedstawił im scenariusz związany z prawdopodobnym sukcesem Micheala, który uwzględniał obecność mediów, częste artykuły na jego temat (niekoniecznie pochlebne), wywiady, konferencje, wyjazdy. Takie przygotowanie i odpowiednie nastawienie, umożliwiły zapewnienie wartościowego i wszechstronnego wsparacia już na wczesnym etapie kariery.
Cechy trenera a jakość doświadczenia sportowego zawodników
To, w jaki sposób będzie rozwijała się relacja zawodnik – trener, w dużej mierze zależy od cech indywidualnych tych osób. Czym więc powinien wyróżniać się trener, który wpływa na dobre doświadczenie sportowe swoich zawodników?
To pytanie postawili sobie Fraser-Thomas i Côté. Na podstawie badania przeprowadzonego na dwudziestu dwóch pływakach (kobietach i mężczyznach) wyróżnili aspekty, które miały znaczenie dla zawodników w kontekście pozytywnych doświadczeń związanych z rozwojem ich kariery sportowej oraz czynniki, które określały negatywne zachowania trenera.
Do cech znaczących dla kształtowania pozytywnej relacji zaliczono:
zdolności komunikacyjne,
konstruktywną informację zwrotną,
naukę wyznaczania celów,
radzenie sobie z emocjami,
umiejętność motywacji,
demonstrowanie wiary w zdolności sportowca.
Wyniki pokazały, że trenerzy, pozytywnie oddziałujący na doświadczenia, potrafili także adekwatniej wyciągać wnioski z sytuacji i tym samym odpowiednio na nie reagować.
Co więc zostało uznane za niepożądane cechy u trenerów? Zaliczono do nich:
faworyzowanie,
onieśmielanie zawodników,
przedstawianie nieodpowiednich wzorców,
słabe zdolności komunikacyjnie,
ograniczanie możliwości odniesienia sukcesu przez zawodnika,
wpajanie strachu przed porażką
zorientowanie na wynik.
Te aspekty powodowały, że zawodnicy odczuwali niepokój, a w niektórych przypadkach wykształcała się u nich niechęć do sportu.
Poradnik dla trenera – jak budować stabilne relacje ze swoimi zawodnikami
Efektem przeprowadzonych badań jest praktyczny poradnik dla trenerów, który uwzględnia pięć strategii, mających na celu zwiększenie ich świadomości związanej z wpływem, jaki mają oni na swoich podopiecznych. Drugim zadaniem tego zbioru jest wyposażenie trenerów w narzędzia, ułatwiające budowanie stabilnych i długotrwałych relacji ze swoimi zawodnikami.
Im łatwiej przyjdzie ci pogodzenie się z porażkami jako nieodłącznymi elementami postępu, tym skuteczniej będziesz potrafił je spożytkować. – Bob Bowman.
Ta mantra niewątpliwie przyświecała współpracy Boba i Michaela. Można to było obserwować w ich sposobie komunikacji, podczas budowania strategii treningowych, planów startowych. To przyzwolenie na popełnianie błędów wydaje się być jednym z ważniejszych elementów, dzięki którym Michael miał przestrzeń na rozwój jako zawodnik i jako osoba.
Oczywiście nie wszystkie taktyki przedstawione w sposobie ich współpracy, będą sprawdzały się w przypadku innych relacji. Kluczowe jest jednak podkreślenie zasadności indywidualnego podejścia do zawodnika, tak jak to miało miejsce w tym przypadku. Nie mniej ważne jest także stosowania wyżej wymienionych dobrych praktyk, które przyczynią się do zadowolenia sportowców z ich pracy, co niewątpliwie może mieć bezpośrednie przełożenie na odnoszone przez nich sukcesy.
Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Cazeneuve, B., Phelps, M. (2012). Michael Phelps. Autobiografia. Znak.
Culver, Duarte, Cybulski, & Camiré (2013). Athletes Accounts of Good and Bad Coaching Behaviors: Listen Up Coaches!. Olympic Coach: Sport Performence Division, 13-24.
Shanmugam, V., & Jowett, S. (2016). Creating a successful and effective coaching environment through interpersonal sports coaching. Sport and exercise psychology: Practioner case studies, 215-238.
