Psychologia Mistrzów Olimpijskich – 12 kluczowych cech
Igrzyska Olimpijskie są najważniejszą imprezę sportową dla większości zawodników, a samo uczestnictwo w nich wydaje się być spełnieniem sportowych marzeń. Nie powinno więc być zaskoczeniem, że presja związana z prestiżem tego wydarzenia wywołuje skrajne emocje, a samo przygotowanie fizyczne często nie wystarcza, aby osiągnąć wyniki adekwatne do umiejętności.
Niewątpliwie nurtująca wydaje się być więc kwestia dotycząca cech, które stanowią o tym, że dany sportowiec będzie w stanie zmierzyć się z tak ogromnym wyzwaniem i wystąpić na miarę swoich możliwości.
Sprawdźmy więc, co nauka ma do powiedzenia w tym temacie!
Sukces a zdrowie mentalne
Zainteresowanie tym, co sprawia, że niektórzy sportowcy osiągają wybitne sukcesy, a inni nie, mimo analogicznego przygotowania fizycznego i podobnych predyspozycji, interesowało badaczy już pod koniec lat 80 XX wieku. Naturalnie zaczęli oni szukać przyczyny takiego stanu w aspektach związanych z psychologią danej jednostki.
Idąc tym tropem, Morgan wraz ze współpracownikami jako jedni z pierwszych zainteresowali się tym tematem i przeprowadzili badania, analizując cechy osobowości biegaczy, kolarzy oraz zapaśników Olimpijskich.
Wyniki wskazały, że sportowcy, którzy odnoszą sukcesy, wykazują się lepszym zdrowiem mentalnym. Mowa tutaj konkretnie o takich cechach jak żywiołowość i wigor, które okazały się być powyżej normy w odniesieniu do ogólnej populacji oraz o napięciu, nastrojach depresyjnych, złości, zmęczeniu, zdezorientowaniu, które plasowały się poniżej normy w odniesieniu do ogólnej populacji.
Poznawcza strona sukcesu
Stosowano również inne podejścia do analizy cech wybitnych sportowców. Jednym z nich było podejście do tematu od strony poznawczej, Badano więc procesy umysłowe, między innymi percepcję, uwagę, pamięć, czy rozwiązywanie problemów. Uznano bowiem, że mają one wpływ na wybitność sportowych osiągnięć.
Smith, Schultz, Smoll, and Ptacek (1995) stworzyli kwestionariusz Athletic Coping Skills Inventory-28 – wielowymiarowe narzędzie, służące do pomiaru psychologicznych umiejętności, typowych dla środowiska sportowego. Do tych zasobów zaliczyli:
radzenie sobie z przeciwnościami,
możliwość osiągania szczytowych wyników pod presją,
wyznaczanie celów,
koncentrację,
pewność siebie,
motywację,
tak zwaną trenowalność (coachability).
Wszystkie te umiejętności sprawdzono u odnoszących sukcesy basebolistów. Ci, którzy utrzymali wysoką formę oraz aktywną karierę przez długi czas, uzyskali wysokie wyniki w odniesieniu do każdego z przedstawionych zasobów.
Kategorie źródeł pozytywnego oddziaływania na sportowy sukces
Zainspirowani tymi badaniami, Daniel Gould, Kristen Dieffenbach oraz Aaron Moffett dokonali własnej analizy, przeprowadzając ustrukturyzowany wywiad jakościowy z dziesięcioma mistrzami olimpijskimi, którzy zdobyli łącznie trzydzieści dwa medale podczas Igrzysk. W badaniu wzięli także udział trener oraz osoba bliska (rodzic, opiekun, partner). Próbowano ustalić, jakie cechy psychologiczne przyczyniły się do osiągnięcia tak wybitnych wyników oraz co miało wpływ na ich wykształcenie.
Okazało się, iż duże znaczenie na rozwój badanych Olimpijczyków, miały zarówno instytucje, jaki i indywidualne osoby. Wyróżniono sześć kategorii, które charakteryzują najistotniejsze źródła wpływu.
społeczność, czyli osoby i środowisko, z którymi sportowiec miał styczność w procesie dorastania,
rodzina,
rozwój indywidualny, do którego zaliczają się czynniki genetyczne, dojrzałość i samorozwój, rozumiany jako zbiór indywidualnych doświadczeń,
osoby ze sportem związane, czyli agenci, trenerzy, współzawodnicy, koledzy z zespołu
osoby niepochodzące ze środowiska sportowego (przyjaciele, nauczyciele),
proces sportowy, czyli czynniki związane z konkretną dyscypliną, do których zaliczono rywalizację, specyfikę danego sportu, związane z nim niepowodzenia, frustracje, przegrane, trening oraz organizacje typowe dla dyscypliny.
Psychologiczne cechy niezbędne do osiągnięcia sukcesu
Analiza wywiadów oraz kwestionariuszy badanych Olimpijczyków, umożliwiła wyróżnienie cech psychologicznych, będących kluczowymi na drodze do sukcesu sportowego oraz umiejętności poznawczych, dzięki którym możliwe okazało się osiąganie optymalnego stanu pobudzenia podczas zawodów i treningów.
Do cech mistrzów można tym samym zaliczyć:
Panowanie nad lękiem zarówno fizjologicznym, jak i psychologicznym.
Pewność siebie – przekonanie, że jesteśmy w stanie sprostać postawionym nam wyzwaniom.
Odporność psychiczną – wytrzymałość i umiejętność wyciągania wniosków z doświadczenia.
Sportową inteligencję – składowa wiedzy dotyczącej własnej dziedziny sportowej oraz intuicji, dzięki której zawodnicy szybko dostosowują się do nowej sytuacji.
Wysoki poziom koncentracji, który umożliwia blokowanie bodźców nieistotnych, rozpraszających.
Ekscytację dotyczącą udziału w zawodach oraz rywalizacji sportowej.
Dyscyplinę – gotowość do ciężkiej pracy, wytrwałość.
Determinację w dążeniu do realizacji celów, także w przypadku braku wzmocnień (nagród).
Elastyczność w odniesieniu do nastawienia do treningów.
Nadzieję, wiarę w osiągnięcie sukcesu.
Optymizm – pozytywne nastawienie związane z możliwością zwycięstwa.
Adaptacyjny perfekcjonizm – realizację wysokich, lecz realistycznych standardów działania.
Badania te w dużej mierze podsumowały i potwierdziły wcześniejsze analizy, natomiast to, na co tutaj zwrócono szczególną uwagę, to nadzieja, optymizm oraz adaptacyjny perfekcjonizm. Te cechy stanowiły pewną nowość w dotychczasowych badaniach, postanowiono więc pogłębić analizę tych trzech aspektów.
I tak też okazało się, iż Olimpijczycy w kontekście perfekcjonizmu uzyskali wysokie wyniki na skali osobistych standardów i organizacji, natomiast nisko wypadły u nich obawa przed popełnieniem błędu, przejmowanie się krytyką, czy posiadanie wątpliwości względem podejmowanych działań. Optymizm natomiast został szczególnie podkreślony w badaniu i wywiadach z trenerem i bliskimi osobami sportowców. Okazało się, że jest to według nich jedna z najistotniejszych wyróżniających charakterystyk.
Podsumujmy!
Cechy, które zostały wyszczególnione w badaniach, nie stanowią gwarancji sukcesu, mogą być natomiast jego solidną podstawą. Osiąganie mistrzostwa jest bowiem nierozłącznie związane z rozwojem talentu. Stanowi to więc proces, w który zaangażowany musi być nie tylko sam zawodnik, lecz także cały system wsparcia, w którego skład wchodzą między innymi trenerzy, rodzice, przyjaciele.
Każdy wysiłek włożony w tę pracę będzie kosztował wiele wyrzeczeń, lecz bez wątpienia przyniesie współmierne korzyści, jednak zachowanie równowagi pomiędzy nimi będzie stanowiło o satysfakcji z obranej wymagającej ścieżki.
Chciałbyś/chciałabyś rozpocząć współpracę? O coś zapytać? A może o czymś opowiedzieć lub podzielić się swoją opinią, przemyśleniami? Chętnie Cię wysłucham! Pamiętaj, złe pytanie to te, które nie zostało zadane.
Gould, D., Dieffenbach, K., & Moffett, A. (2002). Psychological characteristics and their development in Olympic champions. Journal of applied sport psychology, 14(3), 172-204.
